Redesigning Psychiatry

Femke de Boer van Reframing Studio, dat gespecialiseerd is in het ‘reframen’ en opnieuw inrichten/ontwerpen van grotere of kleinere systemen: ‘Tien jaar geleden hebben wij een app gemaakt in opdracht van GGZ-instelling de Parnassia Groep voor mensen die stemmen horen. De app Temstem bestond uit taalspelletjes, waarmee dat deel van de hersenen die stemmen veroorzaakt werd afgeleid; en dat werkte. Dat – die relatief simpele, innovatieve manier van denken – vonden ze bij de GGZ zo interessant, dat ze het op het hele systeem wilden toepassen.’

Lotte Jacobse: ‘Zo zijn we acht jaar geleden begonnen met de vraag: stel dat we de GGZ (afkorting voor Geestelijk Gezondheidszorg) helemaal opnieuw mogen vormgeven, hoe zou het er dan uit kunnen zien? En hoe kijken we überhaupt naar psychische zorg, en de rol ervan in de maatschappij? De nadruk lag daarbij op de toekomst, niet zozeer op de problemen met wachtlijsten en andere uitdagingen in de huidige zorg. Iedereen voelde dat het anders moest, maar niemand wist precies hoe. Wat we wilden, is onderzoeken hoe het ook anders zou kunnen als we de GGZ opnieuw zouden ontwerpen.

Dat we er vervolgens met een consortium van 11 GGZ instellingen zonder hele heldere probleemstelling – het was ook niet makkelijk om subsidie los te krijgen – ingestapt zijn, is best wel moedig van deze organisaties. Ze hebben zich echt overgegeven aan het ontwerpproces.’

Pionieren
De Boer: ‘Het eerste dat ontwikkeld moest worden was een parapluvisie. Wij hadden dit nog nooit op zo’n niveau gedaan, dus het was behoorlijk pionieren. Samen met ontwerpend onderzoeker Nynke Tromp van de TU Delft hebben we toen twee centrale vragen geformuleerd: hoe ziet de wereld er in 2030 uit? Daarvoor hebben we onderzoek gedaan en allerlei experts geïnterviewd. Hoe wonen, werken, leven mensen in 2030, en waardoor zullen ze mogelijk vastlopen?

En: wat is in essentie een psychisch probleem? Dat verschilt ook met de tijd, in de Middeleeuwen werd het bijvoorbeeld als een straf van god gezien. En tot voor kort werd het vooral als een individueel probleem gezien. Wij kijken er met een andere lens naar: wij zien het als het resultaat van complexe interacties met- en binnen  jezelf, anderen, je omgeving en het systeem, de maatschappij zoals die is ingericht – waarin iemand vastloopt.’

Taal is cruciaal
Jacobse: ‘Vervolgens was de vraag: hoe krijgen we dat hele (zorg)systeem in beweging? Dat doen we op allerlei manieren. Letterlijk: door beweging te creëren met workshops, summer schools en andere vormen waarbij we mensen actief bij elkaar brengen en uitwisseling stimuleren (zie ook participatie & co-creatie). Door middel van ontwerpend onderzoek, waarmee we het Redesigning Psychiatry gedachtengoed continu bijschaven en door-ontwikkelen…’

De Boer: ‘‘En via ontwerpprojecten waarmee we aan innovaties in de praktijk werken. Zoals bijvoorbeeld Mentale Gymnastiek, waarin we met scholen onderzoeken hoe we de veerkracht van (systemen rond) kinderen kunnen vergroten, en Mentaal Lokaal, dat erop gericht is om mensen mentaal fit te houden – net zoals het belangrijk is dat mensen fysiek fit blijven.

We zijn erachter gekomen dat taal ontzettend belangrijk is om verandering teweeg te brengen. Dat is bijvangst, maar wel cruciaal. Ja, we geven niet alleen de GGZ opnieuw vorm, maar ook het taalgebruik in de geestelijke gezondheidszorg. Zo praten wij bijvoorbeeld niet meer over een stoornis, maar over vastlopen; dat is neutraler en legt het probleem niet alleen bij het individu.

Die activiteiten, dat onderzoek, de innovaties en ander taalgebruik vormen allemaal stapjes, die ertoe moeten leiden dat we onze doelen voor de toekomstige GGZ bereiken: patronen doorbreken, vermogens ontwikkelen en transities in een mensenleven ondersteunen. Met als ‘hoger’ doel een betrouwbaar, toegankelijk en flexibel GGZ-netwerk.’