Gezamenlijk nadenken over de toekomst van mobiliteit en publieke ruimte

Gezamenlijk aangaan van complexe transities

Steden hebben te maken met meerdere urgente maatschappelijke uitdagingen, die onderling met elkaar samenhangen in een complex transitieproces:

• • Stimuleren van duurzame mobiliteit. Hoe kunnen we luchtvervuiling, CO2-uitstoot en het gebruik van fossiele brandstoffen beperken? 
  • Stimuleren van gezonde levensstijl. Hoe kunnen we meer duurzame en gezonde manieren van bewegen en meer sociale interactie in de stad stimuleren?
  • Effectief gebruik van beperkte publieke ruimte. Hoe kunnen we de publieke ruimte in de stad optimaal ontwerpen om een duurzame, gezonde, sociale en veilige leefomgeving te bieden? 
  • Hitte- en regenbestendig maken van de stad. Hoe kunnen we de effecten van klimaatverandering op warmte en regenval in de stad zo goed mogelijk opvangen? 

De stad is behoorlijk vol en de beschikbare publieke ruimte is beperkt. Auto’s (rijden en parkeren) hebben lange tijd prioriteit gehad, maar dat is langzamerhand aan het veranderen. Meer prioriteit is gewenst voor duurzame mobiliteit en meer groen en ook voor meer bewegen, ontmoeten en spelen. Dit is een grootschalige en complexe transitie, waarbij een reeks van keuzes gemaakt moet worden voor subtiele aanpassing in loop der tijd. Hierbij komen veel verschillende, maar onderling samenhangende dilemma’s aan de orde. De stad is geen ‘blank canvas’ waar je zomaar opnieuw kunt beginnen met een schone ontwerp-lei. En om de veranderingen haalbaar te maken, moet de gemeente ook zoveel mogelijk werken binnen bestaande onderhouds- en vervangingsschema’s. 

Meedenken aan de verandering

Beleidsmakers en ambtenaren willen graag input van inwoners op deze vraagstukken voor het ontwikkelen van nieuw beleid en het in gang zetten van projecten en ze zijn daarbij op zoek naar een sterkere betrokkenheid vanuit de bewoners en andere gebruikers van de stad (zoals ondernemers, werkenden en bezoekers). Het gaat hierbij zowel over de richting als de snelheid van veranderingen. Er kunnen wel degelijk keuzes gemaakt worden, mits deze binnen de gestelde beleidskaders passen.

De intentie is om voorbij te komen aan een traditionele inspraakavond – waar de overheid al een gedetailleerde blauwdruk van heeft klaarliggen – en omwonenden eigenlijk alleen nog bezwaar kunnen maken. Dit is echter ook een lastige uitdaging, omdat van beide kanten historisch opgebouwde reflexen meespelen. Bijvoorbeeld: bewoners kunnen soms argwanend tegenover de overheid staan, wat het moeilijk maakt hen te overtuigen dat er echt nog ruimte is om mee te denken. En beleidsmakers en ambtenaren vinden het soms lastig om een open gesprek aan te gaan, omdat ze makkelijk in de rol van de ‘bad guy’ geplaatst worden en daarmee vooral in de verdediging gedrongen worden. Van beide kanten is het belangrijk om niet in dergelijke traditionele wij-zij-gesprekken terecht te komen, maar juist een open dialoog aan te gaan. De rol van een neutrale gespreksleider is hierbij heel nuttig en STBY vervult deze rol als onderdeel van de Straatlab-aanpak die in deze casestudy  beschreven staat. 

---

Een voorbeeld van een recent project is een uitgebreid participatietraject in de Gerard Doubuurt (deel van De Pijp in Stadsdeel Zuid). De openbare ruimte in deze buurt was toe aan een grote onderhoudsbeurten Stadsdeel Zuid wilde hier graag in een vroeg stadium buurtbewoners en ondernemers bij betrekken. In onderlinge samenwerking is een adviesdocument opgesteld met een hele reeks verbetersuggesties voor de openbare ruimte in de buurt. Dit ‘Openbare Ruimte Plan’ is te vinden op de website van het Stadsdeel. Het overleg over de verbetersuggesties verliep over een periode van negen maanden en kende diverse ups en downs. Tijdens de hele periode was er een ‘procesadviesgroep’ van vertegenwoordigers van alle betrokken partijen (bewoners, ondernemers, ambtenaren en beleidmakers) die ongeveer elke twee maanden bijeenkwamen, gefaciliteerd door STBY. Er was budget voor twee grote buurtpeilingen en gezamenlijk werd besloten welke methodes hiervoor ingezet gingen worden. De eerste buurtpeiling was een online interactieve kaart waar iedereen uit de buurt plekken aan kon geven die aandacht nodig hadden en welke suggesties voor verbetering ze hadden. STBY heeft dit vervolgens verwerkt in een rapport dat weer gedeeld is met de buurt. De tweede buurtpeiling was een serie Straatlabs waarin betrokkenen uit de buurt in groepjes met elkaar in gesprek konden gaan over prioriteiten, voorkeuren en afwegingen t.a.v. de verschillende verbetersuggesties. (Vanwege de pandemie zijn deze Straatlab-sessies online gehouden, wat jammer was, maar ook prima verliep.) Alle suggesties vanuit de buurt zijn door STBY samengebracht in een eindrapport, dat vervolgens als input is gebruikt door ontwerpers van het Stadsdeel om het uiteindelijke Openbare Ruimte Plan op te stellen.

---

Het participatieproject in de Gerard Doubuurt is een voorbeeld van een langlopende uitwisseling tussen de gemeente en betrokkenen uit de buurt. Verschillende andere Straatlab-projecten hadden een veel kortere looptijd, vaak zo’n drie maanden. Zoals bijvoorbeeld het Straatlab over de drukte in de Haarlemmerstraat/-dijk, waarbij de gemeente naar kortetermijnsuggesties zocht voor de verbetering van zowel verkeersstromen (fietsers, scooters en auto’s), parkeren (fietsen, scooters, auto’s en laden/lossen) als ruimte op de stoep voor voetgangers. Voor dit Straatlab is eerst een algemene peiling in de buurt gedaan met een online enquête, gevolgd door een serie van uitgebreide groepsgesprekken met betrokkenen uit de buurt. Een gedetailleerde beschrijving van dit project en de gebruike Straatlab-methode staat beschreven in het Engelstalige boek ‘Seeing the City’.